Nicolaas: de eerste voornaam van het geslacht Box (Heeze)

De stamvader van het geslacht Box heette waarschijnlijk Claeus en leefde rond 1450 in Heeze. Voor zover ik kan nagaan is de eerste naamdrager Jan … Claeus, de vader van Jan Jan Claeus[1], de eigenaar van een beemd genaamd “Die Elswinckel”. In dezelfde tijd was er een borgmeester[2] van die naam en het is dus niet uitgesloten dat het dezelfde was. In dat geval was Jan Jan Claeus betrekkelijk bemiddeld, want men koos voor het ambt van borgmeester personen die zelf enig bezit hadden.

 Nicolaas, Claeus, Klaas…
De naam Claeus is afgeleid van Nicolaas. Het is een veelvoorkomende familienaam in Belgie (de zesde meest voorkomende familienaam) vooral in Belgisch Limburg (waar het de meest voorkomende familienaam is).[3] Belgisch- en Nederlands-Limburg maken bijv. in morfologisch opzicht deel uit van een groter gebied dat wordt gekenmerkt door gegenitiveerde familienamen, in de eerste plaats patroniemen.[4] Claeus is een goed voorbeeld. Dit blijkt ook uit de volgende kaart.[5]

De voornaam Nicolaas is geassocieerd met een heilige in de RK [6]kerk, Nicolaas van Myra. Over hem is vrijwel niets bekend, hetgeen aanleiding was voor een enorme legendevorming. De schrijfwijze van de voornaam varieert per regio. De gevoerde schrijfwijze van Claeus is betrekkelijk uniek voor de regio van Noord Oost Brabant.[7]

Nicolaas is nog steeds een frequent voorkomende jongensnaam in Nederland en België, zij het afnemend[8] .

Voornaamdragers Nicolaas
Er zijn 18 voornaamdragers in het geslacht (Molewater)(De la Rive) Box. Het begon met het patroniem Claeus in de periode 1450-1550, te weten:

  • Claeus Jan Claeus (/1499-1553/), zoon van Jan Claeus; koopt een stuk erf geheten “Den Dul” aan “Den auden Molenberch”  te Heeze op 30 5 1520[9]
  • Claes Tonis Box (1614-1696/), zoon van Tonis; landmeter en schoolmeester te Heeze
  • Nicolaas Box (1688 – 1753/1755) gedoopt te Delft en wonende te Rotterdam en Delft
  • Nikolaas Box (1695-1697) gedoopt te Den Haag als zoon van Laureyns Claes en aldaar begraven
  • Nicolaas Box (1698-1750), gedoopt als zoon van Henderick en wonende te Den Haag en Voorburg
  • Niklaas Box (1699 – ?), gedoopt te Delft als zoon van Willem Claes
  • Nicolaas Wilhelmus Box (1741 – 1812), gedoopt te Ammerstol  als zoon van Ds Claudius en wonende te Amsterdam
  • Nicolaas Pieter Box (1774 – 1819)_gedoopt te Amsterdam als zoon van Willem en aldaar wonende.
  • Nicolaas Box (1785-1864), gedoopt te Amsterdam als zoon van Nicolaas Wilhelmus (hierboven) en overleden te Paramaribo.
  • Nicolaas Wilhelmus de la Rive Box (1815 -/1827) zoon van Hans-Willem en vroeg overleden.
  • Nicolaas Wilhelmus de la Rive Box (1827 – 1908) gedoopt te Amsterdam als zoon van Hans-Willem en overleden in Vreeland
  • Nicolaas-Willem de la Rive Box (1849-1934), geboren te Amsterdam, zoon van Isaac, tabaksfabrikant overleden te Eelde.
  • Nicolaas Wilhelmus de la Rive Box (1868-1869), geboren als zoon van Johannes Claudius te Vreeland en aldaar vroeg overleden, hetzelfde gold voor zijn naamgenoot die werd geboren in 1870 en in dat jaar overleed.
  • Nicolaas Willem de la Rive Box (1892-1944), zoon van Johan Godfried wonende te Wageningen.
  • Johan Nicolaas de la Rive Box (1934-2007) zoon van Nicolaas Willem en wonende te Maarsen en Wageningen
  • Hans Nicolaas Molewater de la Rive Box (1947- ) zoon van Bastiaan Melis en woont te Emmen.
  • Norbert Richard Nicolaas de la Rive Box (1964 – ), zoon van Johan Nicolaas (hierboven) en wonende te Utrecht en Ede.
  • Oscar Nicolaas de la Rive Box (2012 – ) zoon van Ivo.Wat opvalt in dit lijstje is het feit dat er vrijwel in elke generatie een  zoon Nicolaas genoemd werd. In sommige families was dat gebruikelijker dan in andere: zo is het gebruikelijker in de afstammelingen van Isaac (de ‘oudere tak’) dan in die van Johannes Claudius (de ‘jongere tak’). Naarmate de tijd vordert wordt de naam Nicolaas ook meer als tweede of derde naam gebruikt.

Hoe het ook zij: Nicolaas hoort erbij!

Louk Box
Leiden, 2012


[1] Deze Jan …Claeus wordt niet genoemd in de stukken; de naam is afgeleid van die van zijn zoon die wel genoemd wordt in de schepenboeken van Heeze (Zie Van Asten’s overzicht, p. 0102.

[2]  Zie Van Asten: 1208, 1209

[3] Zie Netwerk Naamkunde, http://www.naamkunde.net/?page_id=16

[4] Zie Ann Marynissen, Limburgse familienamengeografie (Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, Nr. 76). Hasselt 1994; zij stelt ook: De anlautconsonant van de patroniemen, ontstaan uit de verkorte vorm van Nicolaas, wordt in België gespeld met het schriftteken c- (Claes, Claessen), in Nederland doorgaans met k- (Klaas, Klaassen). Bij de vocalen is de Belgisch-Nederlandse geografische tegenstelling in de spelling nog meer uitgesproken: de lange klinker -a- in FN met klaas, adriaan, haan e.d. wordt in Belgische FN in de regel weergegeven met -ae- (Claes, Adriaens, Dehaene), in Nederlandse FN daarentegen met -aa- (Klaas, Adriaansen, Haan).

[5] bron: Naamkunde. Jaargang 23. Instituut voor Naamkunde, Leuven / P.J. Meertens-instituut, Amsterdam 1991: Kaart 11

[7]  Zie Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 112. Stichting Dimensie, Leiden 1996: p 244 Soms is de spellingwijze van een naam, net als van een appellatief, kenmerkend voor een bepaalde regio. Bij de mannelijke persoonsnaam Nicolaas bijvoorbeeld, die in zeer vele varianten is overgeleverd, komen de varianten claes en clais uitsluitend in Holland, Utrecht, Zeeland en West-Vlaanderen voor, terwijl de vorm claus alleen is aangetroffen in Brabant en Limburg. Het overgangsgebied wordt hier gevormd door Oost-Vlaanderen, waar beide vormen zijn aangetroffen. Het variantenpaar niclais/niclaus kent niet zo’n mooie strakke verdeling over de regio’s, de variant met -au- is hier in alle regio’s een stuk beter vertegenwoordigd. Dit blijkt echter met name het geval te zijn als de vorm wordt voorafgegaan door het bnw. sente en verwijst naar de H. Nicolaas, zodat de oorzaak van deze discrepantie waarschijnlijk gezocht moet worden in het feit dat bij de heiligennaam de connectie met het Latijnse equivalent nicolaus langer werd gevoeld dan bij de, uitsluitend als mannelijke persoonsnaam gebruikte vormen clais/claus.

[9] Zie Van Asten: p 988; 1038;

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.